27
TEMMUZ / AĞUSTOS
2014 • SAYI 233 •
PERSPEKTİF
hudiler her ne kadar kendilerine bir müdahale
olmaksızın dinlerini yaşama özgürlüğüne sa-
hiptiyseler de, Ömer Paktı’yla
1
yürürlüğe giren
bir dizi kısıtlayıcı şartla ikinci sınıf statüde ol-
maları sağlanmıştı.
Orta Çağ İslam medeniyeti 900 ila 1200 yıl-
ları arasında en verimli dönemine ulaşmıştı ve
Yahudi medeniyeti burada İslam medeniyetini
takip ediyordu. Bu dönemde Yahudi felsefesi-
nin, edebiyatının, hukukunun, dil biliminin ve
lügatinin en başarılı örnekleri yazıldı; bu, İslam
dünyasındaki büyük ilerlemelerle paralel bir
biçimde gerçekleşti. İbranice Yahudi şiiri de bu
dönemde bir Rönesans yaşadı ve vezin, biçim ve
içerik olarak Müslüman Arap muadilleriyle pa-
ralellikler gösteriyordu. Bu durum İspanya’da,
İslami ve fenni bilimler ve kültürle birlikte Ya-
hudi medeniyetinin de yeşerdiği ve Arapça’da
Endülüs olarak bilinen bölgeden başka hiçbir
yerde bu denli yoğun yaşanmamıştır. Kuzey
Afrikalı orduların, Müslümanları kuzeydeki ka-
lelerinden güneylere doğru iteleyen İspanyol
Hristiyanlarına karşı yardıma gelmesiyle bir-
likte Endülüs’ün bu nispeten açık görüşlü top-
lumu da tersine dönmüş ve çok geçmeden son
bulmuştur. Yahudiler İslami Berberi yönetimleri
altında oldukça kısıtlanmışlar ve bunun sonu-
cunda kuzeye, o dönem için daha iyi muamele
gördükleri, Hristiyanlar tarafından yeni ele ge-
çirilmiş bölgelere doğru göç etmeye başlamış-
lardır.
Yahudilerin İspanya’da tersine dönmeye
başlayan talihleri, 13. yüzyıl itibariyle savun-
macı bir pozisyona geçen İslam toplumları-
nın açık ve hümanist yapıdan daha kapalı ve
kontrol merkezli feodalist bir zihniyete yerini
bırakmasıyla oralara da yansıdı. İslam dünyası-
nın gerileyişiyle birlikte, içerisinde bulunan Ya-
hudi toplulukları, Yahudi entelektüelleri ve kül-
türü Avrupa’daki Yahudi topluluklarına doğru
Farklı gelenek ve kültür-
lere mensup dinî fana-
tikler genellikle farkında
olmadıkları bir çatışma
planının parçası duru-
mundayken, bu gele-
nekler içerisindeki dinin
aydınlanmış seslerinin
birlikte çalışma sorum-
luluğuna işaret ederler.
