25
EYLÜL / EKİM
2014 • SAYI 234 •
PERSPEKTİF
Irkçılık ve ırkçı ön yargılar, geçmişten fark-
lı bir biçimde, fakat hayret ve endişe verici
bir şiddetle ultra modern Batı toplumlarının
derinliklerinde yeniden doğuyor. İslamofobi,
yaygınlığı, karşıtlık derecesi ve özü itibarıyla
yirminci yüzyılın başlarındaki tarihin en vahim
Yahudi karşıtlığıyla yarışıyor gibi görünürken
umulmadık şekillerde yeniden ortaya çıkıyor,
yeni ve beklenmedik özellikler sergiliyor. İçin-
de, el değmemiş ırkçı dinamiklerin bulunduğu
emperyal jeopolitik model, açıktan veya gizli-
den, Avrupa ve Birleşik Devletlere belirsiz bir
ırkçı rol biçiyor. Batılı ülkelere yayılan bu ırkçı
ön yargı dalgaları, bedensel özelliklere kazın-
mış farklılıklardan ziyade ötekiliğin kültürel
ve dinî işaretleriyle ilgileniyor artık. Bazı uz-
manların “din odaklı nefret ve düşmanlık”tan
bahsetmesinin nedeni de tam olarak bu. Bu
anlamda Avrupa’da, örneğin İtalya’da yaşayan
Müslüman cemaatlere karşı var olan ön yargı-
ları ve ortaya çıkan “diskur düzeni”ni incele-
mekte fayda var.
Yakın dönem literatüründe Müslümanlara
karşı ön yargılar İslamofobi olarak adlandırıl-
maktadır. Bu kelime 1997 yılında, Runnymede
Trust
1
tarafından desteklenen İngiliz Müslü-
manlar ve İslamofobi Komisyonu (İng. “Com-
mission on BritishMuslims and Islamophobia”)
tarafından tanımlanmıştır. İslamofobi kate-
gorisinin ve çeşitlerinin kullanımı hususunda
haklı ve makul eleştiriler ya da anlaşmazlıklar
olmuştur. Mesela Zafar Iqbal, İslamofobi’yi, te-
zahürleri yüzyıllara yayılmış tarihî savaşlarda,
haçlı seferlerinde ve soykırımlarda görülebilen
dinî hoşgörüsüzlüğün bir çeşidi, “eski bir kor-
kunun yeni bir ifadesi” olarak tanımlamakta-
dır. Sebep olduğu ihtilaflara rağmen İslamofo-
bi, Müslümanlara karşı var olan özel ön yargıyı
tanımlayan en iyi kelime gibi görünüyor.
İslamofobi’nin ilk çeşidinde, kültürel ya
da ayrımsal ırkçılığa çok yakın görünen bir
İslamofobi gözlemliyoruz. Bu kültürel ırkçılı-
ğın hedefindeki kişilerde ırksal dış görünüşe
dair farklılıklar (fenotipik özellikler) yoktur. Bu
durum da bu kültürel ırkçılığı, Yahudi karşıtlı-
ğına çok yakın olan din odaklı ırkçılığa doğru
yönlendirmektedir. Irk Ulus Sınıf (2013) kita-
bında Balibar’ın belirttiği üzere bütün çağdaş
ayrımcı ırkçılıklar Yahudi karşıtlığı olarak ge-
nelleştirilen formel bakış açısından da anlaşı-
labilmektedir. Bu formel bakış açısından ha-
reketle “terörist, fanatik, vahşi ve hoşgörüsüz
Müslüman” ile “ürkütücü, komplocu ve zalim
Yahudi” arasındaki potansiyel teorik yakınlığı
anlamak mümkündür.
İkinci tip İslam karşıtı ırkçılık ise yeni bir
şey. Bu tür ırkçılık, yalnızca, tek bir Müslü-
man’ı veya yerleşik tek bir cemaati, komşu da-
irede yaşayan tek bir köktenciyi, hoşgörülme-
yen kültürel ve dinî semboller taşıyan (bayrak,
mezar, tesettür) tek bir kişiyi değil; onu üretip
şekillendiren bütün medeniyeti suçlar.
Bu genelleme, Romanlar, siyahiler, Yahudi-
ler ya da Asyalıların ırk ayrımlarına göre sınıf-
landırmalarına benzer şekilde İslamofobi’yi de
farklı bir ırkçılık formu olarak isimlendirmek
noktasında belirleyici midir? İslamofobi’ye ne-
den olan korkular, Yahudi fobisi ya da Roman
fobisine götüren korkulardan farklı mıdır?
Theo Goldberg’in ortaya koyduğu üzere,
“Avrupa’nın kafasındaki hâkim imaja göre İs-
lam bir noksanlıklar koleksiyonunu temsil
etmektedir: Özgürlük yokluğu, bilimsel araş-
tırma eğilimi yokluğu, medenilik ve görgü
yokluğu, yaşam sevgisi, insani değer, kadın ve
eşcinsellere karşı eşit saygı yokluğu.” Burada
“suçlu”, batılı demokratik toplumların toplum-
sal dokusunu parçalamak için geniş bir küre-
sel ağla birbirine bağlanmış, anomik ve kimliği
1
RunnymedeTrust,BirleşikKrallık’ta1968yılındakurulansolgörüştübirThink-Tankkuruluşudur.
İkinci tip İslam karşıtı ırkçılık ise yeni
bir şey. Bu tür ırkçılık, yalnızca, tek bir
Müslüman’ı veya yerleşik tek bir cemaati,
komşu dairede yaşayan tek bir köktenci-
yi, kültürel ve dinî semboller taşıyan tek
bir kişiyi değil; onu üretip şekillendiren
bütün bir medeniyeti suçlar.
