Kasım 2014

1888 yılında Mekke’de dünyaya ge-

len Mevlana Ebu’l Kelam Azad’ın asıl ismi

Muhyiddin Ahmed’tir. Hindistan ve Orta

Doğu’da tanınmış ve seçkin bir İslam âlimi

olan Mevlana Hayreddin’in oğlu olan bu

kıymetli şahsiyet kısaca Mevlana Azad ola-

rak tanınmaktadır. Mevlana Azad’ın eğitim

hayatı doğduğu şehir olan Mekke’de baş-

layıp ailesinin taşınmasıyla Kalküta’da de-

vam eder. Mevlana Azad, Kalküta’da Arapça,

Farsça ve İngilizce eğitimi alır; daha sonra

Ezher Üniversitesi’nde eğitimini sürdürmek

isteyerek Mısır’a gider. Okuduğu Batı dilleri

ve tetkik ettiği ilimlerle birlikte Hindistan

tarihine karşı büyük bir ilgi duyar. Bu ilgi-

nin bir neticesi olarak önce derin bir fikrî

bunalım geçirir; ardından Hindistan’ın İn-

gilizler tarafından işgalinin, kendisiyle ke-

sin bir şekilde mücadele edilmesi gereken

bir husus olduğuna inanır. Hindistan’ın İn-

giliz işgali dönemlerinde yaşayan Mevlana

Azad, Hindistan’da Müslümanların öncülük

ettiği bağımsızlık hareketinin en büyük li-

derlerinden biri olmuştur.

Her daim İngiliz yanlısı politikaları sert

bir dille eleştirip Müslümanların hürriyeti

için yılmadan mücadele gösteren Mevlana

Azad, 20. yüzyılın başında henüz yirmili

yaşlarına erişmeden Hindistan’da işgale

karşı yayın yapan birçok dergi ve gazetede

editörlük gibi görevler üstlenir. Bağımsız-

lık hareketinin en güçlü ayaklarından bir

tanesinin kamuoyu oluşturmak olduğuna

inanan Mevlana Azad’ın çıkardığı ilk der-

gi olan “Hilal”, onun İngiliz işgaline karşı

takındığı tavır ve düşünceleri yansıtmış-

tır. Nitekim dergi, İngiliz karşıtı söylemler

içerdiği gerekçesiyle 1916 yılında kapatıl-

mıştır. Fakat bu karar Mevlana Azad’ı yıl-

dırmamış, hemen ardından “Belağ” dergisi

kurulmuştur. Haftalık yayımlanan Belağ’da

Kur’an tercümesi ve tefsiri çalışmasına baş-

layacağını bildiren Mevlana Azad, İngiliz

işgalciler tarafından tekrar sindirilmeye ça-

lışılır ve bu kez Bengal’den sürülür. Sürgün

ve mahkûm hayatı nedeniyle Belağ dergisi

devam ettirilemez ve Kur’an tercümesi de

tamamlanamaz.

Kendisiyle aynı dönemde yaşayan Gan-

di’nin başlattığı sivil itaatsizlik hareketine

de destek veren Mevlana Azad, ülkenin bir-

çok yerini gezmiş, İngiliz işgali aleyhinde

konuşmalar yapmış ve Müslümanları işgale

karşı çıkmak konusunda yüreklendirme-

yi hedeflemiştir. 1920’de Hindistan Millî

Kongresi’ne katılmasıyla birlikte İngiliz

hükûmetine karşı boykot ilan eder. İnsan-

ları, İngilizler tarafından idare edilen okul,

meclis, resmî daireler ve askeriyeyi, ayrıca

İngiliz mallarını boykot etmeye çağırır. Kit-

leleri harekete geçiren Mevlana Azad, bü-

yük bir başkaldırının da böylece temellerini

atar. Bunun üzerine İngilizler, toplantı ve

konuşma hürriyetini kaldırır. Fakat Mevla-

na Azad bu duruma da itaat etmeme çağ-

rısında bulunur. Nihai çözüm olarak İngiliz

işgalciler Mevlana Azad ile birlikte elli bini

aşkın insanı tutuklar.

İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle

birlikte Hindistan bağımsızlığını kazanır.

Mahkûm hayatı sona eren Mevlana Azad

yeni kurulan hükûmette birçok görev üstle-

nir. Bunlardan en önemlisi ilk Millî Eğitim

Bakanı olmasıdır. Mevlana Azad’ın usan-

madan sürdürdüğü mücadelesi ve bundan

ötürü sergilediği örnek tavırdan dolayı

doğum günü olan 11 Kasım, Hindistan’da

Millî Eğitim Günü olarak kutlanmaktadır.

Mevlana Ebu’l Kelam, ismindeki “Azad”

ekini sonradan kabul etmiştir. Farsça olan

“azad” kelimesi hür ve kimseye bağlı ol-

mayan anlamlarını taşımaktadır. Mevlana

Ebu’l Kelam Azad, İslam âlemi için kü-

çümsenmeyecek mücadeleler

sergilemiş

ve daima Müslümanların hür yaşamalarını

arzulamıştır. Bu arzuyu kendi isminde de

müşahhaslaştıran Mevlana Azad, hayatının

sonuna kadar Millî Eğitim Bakanı ve Baş-

bakan Yardımcılığı görevlerini sürdürmüş,

1958 yılında ise vefat etmiştir.